Прадстаўлены вынікі даследавання крышталічных парод малавывучанага ўчастка «Ляцкае», размешчанага на захадзе Беларусі. Вызначаны іх мінералага-петраграфічныя і геахімічныя асаблівасці. Асноўная ўвага ўдзяляецца метасаматычна змененым утварэнням. Устаноўлена, што праяўленне «Ляцкае» металагенічна спецыялізавана на каляровыя і рэдкія металы і належыць да сульфідна-поліметалічнай руднай фармацыі жыльнага тыпу.

Аб’ектам даследавання з’яўляюцца адклады падсолевай тэрыгенный тоўшчы (полацкі гарызонт і ланскі надгарызонт) Паўночнай і Паўднёвай структурных зон Прыпяцкага прагіну. Па матэрыялах геафізічных даследаванняў свідравін, лабараторных даследаванняў керну было выканана дзяленне разрэзу полацкіх і ланскіх адкладаў на літатыпы. Акрамя таго, быў праведзены аналіз фільтрацыйна-ёмістых уласцівасцей і мінеральнага складу літатыпаў па кернавых даных.
Аналіз вынікаў комплексных геафізічных (ГІС) і мінералагічных даследаванняў, а таксама вызначэння фільтрацыйнай-ёмістых уласцівасцей дазволіў вызначыць наяўнасць у адкладах полацкага гарызонту і ланскага надгарызонту 6 асноўных літатыпаў, якія адрозніваюцца найперш па мінеральным складзе.
Зроблены высновы аб наяўнасці ў полацкім гарызонце і ланскім надгарызонце пачкаў парод-калектараў, якія назіраюцца ў рэгіянальным маштабе. Наяўнасць розных літатыпаў выявіла неабходнасць пабудовы мінеральнай і петрафізічнай мадэлей як асобных радовішчаў, так і ўсяго Прыпяцкага прагіну на далейшых этапах вывучэння вышэйзгаданых адкладаў.

Верхнедэвонскія карбанатныя адклады Прыпяцкага прагіну, сфарміраваныя з удзелам арганізмаў-пародаўтваральнікаў, выклікаюць цікавасць не толькі ў сувязі з іх біястратыграфічным значэннем, але і як патэнцыяльныя пароды-калектары. Гэтыя адклады вывучаны з неаднолькавай дэталёвасцю: заагенныя пабудовы франскага яруса сярод іх даследаваны ў найменшай ступені. У артыкуле прапануецца схематычная мадэль заагенных асадкавых утварэнняў, пашыраных у варонежскім гарызонце (верхні пад’ярус франскага яруса) Прыпяцкага прагіну. Яны прадстаўлены пласцістымі карбанатнымі целамі, у якіх інтэрвалы парод, перапоўненыя караламі – галінчатымі Tabulata і кусцістымі Rugosa, чаргуюцца з інтэрваламі без рэшткаў каралаў. Каралавыя інтэрвалы – гэта ўтварэнні субкаркасных банак, у якіх шкілеты каралаў не зрастаюцца паміж сабой у такой ступені, каб сфарміраваць суцэльныя працяглыя каркасы. Каралавыя шкілеты складаюць да 35 % ад агульнага аб’ёму пароды, што сведчыць пра іх істотны ўдзел у якасці пародаўтваральнікаў. У сукупнасці субкаркасныя банкі, якія паўтараюцца ў разрэзе адна над адной, раздзеленыя інтэрваламі пустых вапнякоў, складаюць шматпластавыя каралавыя біястромы. Субкаркасныя банкі былі ўтвораны біяцэнозамі каралавых зарасцей. Большасць каралаў у субкаркасных банках належыць да радоў Peneckiella (Rugosa), Alveolitella і Aulopora (Tabulata). Некаторыя асаблівасці будовы адкладаў і захаванасці ў іх каралавых шкілетаў даюць падставы для вывадаў аб істотнай актыўнасці асяроддзя асадканакаплення, у прыватнасці, аб уплыве гідрадынамічнага і, верагодна, сейсмічнага фактараў. Каралавыя шкілеты маюць параўнальна невялікія памеры і ў пераважнай большасці знаходзяцца ў перакуленым стане, што ўказвае на зменлівасць і нестабільнасць асяроддзя. Выказваецца гіпотэза аб магчымай прымеркаванасці шматпластавых біястромаў да ўчасткаў актыўных разломаў варонежскага часу. З’яўленне і спыненне існавання кожнай чарговай каралавай банкі (каралавага пласта ў шматпластавым біястроме) магло быць звязана з чаргаваннем эпізодаў разломнай актывізацыі і прамежкаў часу з адносна стабільнымі ўмовамі. Тэарэтычна такія біястромы маглі распасцірацца на вялікія адлегласці. У залежнасці ад асаблівасцей дна, біястромы межавалі з біяцэнозамі каралавых лугоў (параўнальна разрэджаныя папуляцыі каралаў), а таксама з участкамі дэпрэсій – паніжэннямі, у якіх акумуляваліся глеістыя бітумінозныя асадкі, дзе сустракаюцца пераадкладзеныя рэшткі каралаў, знесеныя з каралавых банак. Своеасаблівасць каралавых адкладаў варонежскага гарызонту робіць іх маркёрам пэўнага прамежку эвалюцыі Прыпяцкага прагіну і, адпаведна, зручным біястратыграфічным індыкатарам. У выпадках другаснай даламітызацыі, з якой нярэдка звязана высокая порыстасць і кавернознаць парод, такія адклады могуць уяўляць сабой натуральныя калектары для вуглевадародаў, вады, расолаў і інш. Рэканструкцыя каралавых банак і шматпластавых біястромаў, а таксама іншых каралавых біяфацый з улікам глыбокага залягання адкладаў ускладняецца дыскрэтнасцю кернавых матэрыялаў, непаўнатой выхаду керну, знішчэннем керну старых свідравін. Па гэтых прычынах для ўдасканалення ведаў аб памерах і будове шматпластавых біястромаў, складзе арганізмаў-пародаўтваральнікаў, выяўлення заканамернасцей іх прасторавага пашырэння і высвятлення іх практычнага значэння неабходны дадатковыя матэрыялы свідравання.

Даследавана ўзаемасувязь паміж цеплавым струменем, колькасцю і якасцю нафты Прыпяцкага прагіну і геадынамікі яго развіцця. Вызначана, што пераважная колькасць зележаў нафты і яе высокая якасць прымеркаваны да Паўночнага структурнага раёна, у межах якога фіксуецца максімальны цеплавы струмень на плошчы Прыпяцкага палеарыфта. Паказана, што высокі цеплавы паток гэтага раёна абумоўлены, па-першае, павышаным канвектыўным цепламасапераносам у размешчаным тут коравым сегменце дэтачменту (галоўнага зрыву) Прыпяцкага прагіну. Па-другое, кандуктыўным астуджэннем эфузіўных парод чахла і кансалідаванай кары, якая змяшчае вялікі аб’ём інтрузіўных цел познедэвонскага магматызму. Значнае праяўленне магматызму ў паўночна-ўсходняй частцы прагіну была абумоўлена актыўнымі плюм-тэктанічнымі працэсамі, згенерыраванымі галаўной часткай Заходне-Дняпроўскай рыфтавай падушкі Дняпроўскага грабена ў перыяд максімальнага расцяжэння літасферы. Тэктанічна гэта прывяло да ўтварэння тут глыбокага Прыпяцка-Дняпроўскага седыментацыйнага палеапраліва. Прыпяцкі рыфтагенез развіваўся дзякуючы пластычнаму расцяжэнню ніжняй кары з адначасовым патаненнем яго верхняй і сярэдняй кары з прычыны крохкага расцяжэння. Моцная рэзістэнтнасць да расцяжэння ніжняй, кіслай кары Карасцянскага плутона, падсцілаючай Паўднёвы структурны раён, і павышаная пластычнасць асноўнай-ультраасноўнай ніжняй кары Цэнтральнага і Паўночнага структурных раёнаў абумовілі асіметрычнае развіццё Прыпяцкага рыфта з фарміраваннем шыйкі расцяжэння, сістэмы лістрычных скідаў і скрозьлітасфернага дэтачменту. Верхнемантыйны сегмент зоны дэтачменту і яе разгалінавання ў кары Паўночнага структурнага раёна ў форме лістрычных разломаў служылі найгалоўнешымі каналамі інтэнсіўнага цепламасапераносу і міграцыі мантыйных вуглевадародзмяшчальных флюідаў у асадкавы чахол Прыпяцкага прагіну, спрыяючы фарміраванню тут высокага цеплавога струменя і нафтавых залежаў.

Пустотная прастора (ПП) – важны элемент пароды-калектара, з якім звязана ўтрыманне вуглевадародаў (ВВ) і будова якога вызначае праходжанне ўсіх працэсаў па выманні ВВ з нетраў. Ад будовы ПП і яго ўласцівасцей непасрэдна залежыць і канчатковая нафтааддача пластоў пры распрацоўцы радові шчаў нафты. Нягледзячы на развіццё тэхналогій і методык вывучэння ПП, мы так і не наблізіліся як да поўнага разумення будовы і фізічных характарыстык гэтага ўтварэння, так і да магчымасці апісаць працэсы руху флюідаў у пустотнай прасторы горных парод. Аўтарамі прыменена працэдура разгляду праблемы з пазіцый сістэмнага падыходу: падзел геалагічных аб’ектаў на іерархічныя ўзроўні з прымяненнем прынцыпу складаных сістэм. Прапануецца альтэрнатыўны падыход да вывучэння ПП і разумення праходзячых у ёй працэсаў, асновай якога з’яўляецца разгляд пустотнай прасторы калектара як эмерджэнтнага ўтварэння, эмерджэнтнай структуры горнай пароды, што дазваляе ахарактарызаваць ПП па эмерджэнтных уласцівасцях.

Упершыню выяўлены і прааналізаваны структура і характэрныя асаблівасці селіцебных эколага-геалагічных сістэм тэрыторыі Беларусі. Асноўным абіятычным кампанентам гэтых сістэм з’яўляецца ўрбалітатоп, які фарміруе літагенную аснову экасістэмы. Ён уключае ў сябе ўрбанізаваны рэльеф, тэхнагенна змененыя і штучныя грунтавыя масівы, а таксама звязаныя з імі інжынерна-геалагічныя працэсы і тэхнагенныя змяненні геахімічных і геафізічных палёў. Найважнейшымі абіятычнымі кампанентамі селітэбных ЭГС таксама з’яўляюцца ўрбагідратоп, які характарызуецца тэхнагенна змененымі гідрагеалагічнымі ўмовамі, урбаэдафатоп, які складаецца з розных тыпаў урбаземаў, урбаатматоп, які адлюстроўвае тэхнагеннае змяненне і забруджванне атмасфер. Акрамя таго, да абіятычных кампанентаў разглядаемых ЭГС адносяцца ўсе элементы гарадской інфраструктуры: жылыя і грамадскія будынкі, розныя аб’екты камунальнай гаспадаркі, гарадскі грамадскі і асабісты аўтатранспарт, дарожныя камунікацыі і г. д. Устаноўлена, што асноўнымі крыніцамі тэхнагеннага пераўтварэння прыродных кампанентаў з’яўляюцца гарадскія інжынерныя аб’екты рознага прызначэння, звязаныя з жылой забудовай тэрыторый. Паказана ўзаемасувязь усіх абіятычных і біятычных кампанентаў селітэбных ЭГС, якія маюць спецыфічныя характарыстыкі сфарміраваных пад уплывам урбанізацыі і антрапагенных фактараў. Гэтыя аспекты варта ўлічваць пры сістэматызацыі, апісанні і аналізе экалагічных функцый літасферы. Выяўленыя заканамернасці і асаблівасці селітэбных ЭГС тэрыторыі Беларусі можна разглядаць як агульныя для аналагічных ЭГС і ў Расіі, якія неабходна ўлічваць пры інжынерна-экалагічных даследаваннях і інжынерна-экалагічных пошуках.

У артыкуле прыводзяцца асноўныя падыходы да стварэння інфармацыйных геалагічных рэсурсаў, апісана канцэпцыя, функцыянальныя магчымасці і прынцыпы работы карыстальнікаў з базамі даных і картаграфічнымі матэрыяламі, даступнымі на Web-партале дыстанцыйнай асновы лічбавых геалагічных карт тэрыторыі Рэспублікі Беларусь (https://gisproject.geologiya.by).

У артыкуле разгледжана будова Бабруйска-Клімавіцкай геафiзiчнай мегаанамаліі. Паказана прырода адмоўных значэнняў поля Бабруйскай і Краснапольскай структур на захадзе і ўсходзе мегаанамаліі не толькі як абязлічаных законтурных абласцей магнітных аб’ектаў на перыферыі паяса, але і асаблівасцей іх геалагічнай будовы. Адмоўнае поле Бабруйскай структуры звязана з гранітоідамі жыткавіцкага комплексу, у меншай ступені з немагнітнымі ўтварэннямі бабруйскай серыі і пясчанымі адкладамі рыфея. Мяркуецца наяўнасць буйнога Бабруйска-Барэцкага баталіта гранітоідаў – аналага Карасценскага плутона. Бабруйская грабен-сінкліналь мае некалькі іншыя абрысы, чым меркавалася раней. Адмоўнае поле Краснапольскай структуры ў некаторай ступені звязана з грабен-сінкліналлю на паверхні крышталічнага фундамента, выкананай пясчанікамі шаровіцкай серыі рыфея.

Мэта работы – вывучэнне анамальных прасторава-часавых варыяцый лакальных геафізічных палёў у геадынамічна актыўных зонах. Задачы, якая вырашаюцца: аналіз вопыту даследаванняў анамальнай дынамікі геафізічных палёў; распрацоўка методыкі вывучэння анамальных варыяцый лакальных геафізічных палёў; выяўленне прасторава-часавых анамалій геафізічных палёў, абумоўленых экзагеадынамічнымі працэсамі; выяўленне прасторава-часавых анамалій геафізічных палёў, абумоўленых сучаснай геадынамічнай актыўнасцю ў зонах разломаў. Выкарыстаныя метады: электрычнае прафіляванне і вертыкальнае электрычнае зандзіраванне метадам супраціўленняў, метад натуральнага электрычнага поля, гравіметрыя. Зона развіцця апоўзня характарызуецца анамальнай дынамікай натуральнага электрычнага поля (амплітуда вагання 10–30 мВ) і ўяўнага электрычнага супраціўлення (амплітуда вагання да 90 Ом·м), якая выяўляецца на працягу некалькіх сутак. Зона актыўнай суфазіі ў тэхнагенных грунтах дыягнастуецца анамальнай дынамікай натуральнага электрычнага поля (амплітуда вагання 5–15 мВ), якая праяўляецца ў часавым інтэрвале ад некалькіх тыдняў да першых месяцаў. Актыўныя разломы выяўляюцца ў анамальных варыяцыях гравітацыйнага поля (амплітуда ваганняў 0,1–0,3 мГал).

Асаблівасці паступлення радону да зямной паверхні з дажджавой вадой вывучаліся на эксперыментальнай радонаметрычнай пляцоўцы Інстытута радыебіялогіі НАН Беларусі (г. Гомель). Работы выконваліся ў вясенне-летне-асенні перыяд 2022–2024 гг. Канцэнтрацыя радону ў вадзе ацэньвалася па ўдзельнай актыўнасці яго даччынага прадукту распаду ²¹⁴Pb з выкарыстаннем спектраметрычнага комплексу МКС АТ6101ДР і гама-спектрометра Tennelec з паўправадніковым hpGe-дэтэктарам па лініі з энергіяй E = 351,9 кэВ. Усяго выканана 60 аналізаў у 2022 г., 33 і 36 аналізаў у 2023 і 2024 гг. адпаведна. Устаноўлена, што канцэнтрацыя радону ў пробах вады змянялася ў інтэрвале 7–59 Бк/л, а сярэдняя велічыня выносімага да зямной паверхні радону з вадкiмi ападкамi складала 14±24 кБк/м² за год. Таксама высветлена, што максімальныя велічыні радону прыносіліся аблокамі з поўдня і паўднёвага ўсходу (сярэднія велічыні 106±392 і 288±68 Бк/л адпаведна), а мінімальныя – з захаду, паўночнага захаду і з поўначы (139±12, 92±30 і 117±17 Бк/л). Атрыманыя даныя важна ўлічваць пры характарыстыцы радонанебяспекі ўрбанізаваных тэрыторый і пры абгрунтаванні мадэлей масапераносу атмасферных палютантаў.